جریان اسلامی کردن رشته اقتصاد در دانشگاه های ایران

مقاله حاضر مطالب بسیاری در زمینه شکل‏گیری علم اقتصاد در دانشگاهها و نیز اقتصاد اسلامی دارد که جای تامل فراوان دارد. تفصیل مطلب از حوصله این اشاره خارج است; اما یادآوری دو نکته شاید ضروری باشد. 1. اصطلاح «اقتصاد اسلامی عامیانه‏» یا به تعبیری «اقتصاد اسلامی عامی‏گرا» وام گرفته از ادبیات اقتصادی مارکسیستی است. بر پایه تحلیل مارکس درباره مناسبات اقتصاد سرمایه‏داری و اقتصاد سیاسی شیوه تولید سرمایه‏داری، اقتصاددانان به دو دسته تقسیم می‏گردند: 1) اقتصاددانان بورژوا; 2) اقتصاددانان عامی‏گرا. گروهی از اقتصاددانان که در پی کشف قوانین و مناسبات اقتصاد سرمایه‏داری بودند و قصد توجیه هم نداشتند، اقتصاددانان بورژوا نام گرفتند; نظیر آدم اسمیت و دیوید ریکاردو. ولی دسته دوم اقتصاددانانی بودند که به جای کشف قوانین و مناسبات سرمایه داری، در پی توجیه اقتصاد سرمایه‏داری بودند و به جای تکیه بر عرصه تولید و توزیع نعمتهای مادی، به عرصه مصرف و چگونگی تشکیل قیمت در بازار پرداختند; و در واقع به جای تاکید بر کشف ریشه‏های ثروت و توزیع آن، که الزاما مساله تولید و توزیع هم مادی بود، به روان‏شناسی افراد توجه خاصی می‏نمودند. این اقتصاددانان چون به جای پرداختن به ذات مناسبات سرمایه‏داری و یا به تعبیر کانت، فنومن (جواهر)، به ظواهر پدیده‏های اقتصادی و به تعبیر کانت، فنومن (اعراض محسوس)، توجه می‏دادند و در واقع، موضوع علم اقتصاد را عوض می‏کردند، دیگر به جنبه‏های اجتماعی نمی‏پرداختند. آنها به جای اقتصاد سیاسی، فقط از اقتصاد محض بحث می‏کردند. این جریان فکری از اواخر قرن نوزدهم با نهائیون (مارژینالیست‏ها) آغاز می‏گردد و هم اکنون پایه نظری اقتصاد خرد در کشورهای مختلف و دانشگاههاست. در مثل، استانلی جونز می‏گفت: نباید به دنبال ریشه‏یابی تولید رفت; مساله مهم اقتصاد عبارت است از مصرف، و در مصرف هم مساله مهم عبارت است از ذهن مصرف‏کننده. او می‏گفت‏باید کلمه سیاسی را از جلو اقتصاد برداشت و فقط کلمه «اقتصاد» را به کار برد.